9. SINIF BİYOLOJİ CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI-8

6-HAYVANLAR ALEMİ

→Çok hücreli canlılardır. Ökaryot hücreli canlılardır.
→Hücre çeperi taşımazlar.
→Besinlerini glikojen şeklinde depolarlar.
→Hazır besin kullanırlar. (heterotrof beslenirler)
→Süngerler hariç, hepsinde sinir sistemi bulunur ve aktif olarak yer değiştirebilirler.
→Hayvanlar alemi; omurgasız ve kordalı hayvanlar olmak üzere iki şube altında incelenirler.

►OMURGASIZ HAYVANLAR:

→Süngerler hariç, hepsinde sinir sistemi vardır ve sinir ipleri karın kısmından geçer.

→Dolaşım sistemi olanlarında, genellikle açık dolaşım bulunur.

→Bazılarında kapalı dolaşım vardır. (toprak solucanı, ahtopod, mürekkep balığı)

→Genellikle düz kaslara sahiptirler.

→Süngerlerde kas bulunmaz.

→Eklem bacaklılarda ise çizgili kaslar bulunur.

→Omurgasız hayvanlar; süngerler, sölenterler, solucanlar, yumuşakçalar, eklembacaklılar ve derisi dikenliler olmak üzere 6 alt şube altında incelenirler.

1-Süngerler:

→Hepsi sularda yaşar.
→Vücutlarında tek bir ana açıklık bulunur.
→Vücutlarında por adı verilen delikler vardır.
→Vücutlarına, su porlardan girer ve ana açıklıktan dışarı doğru verilir.
→Hücre içi sindirim yaparlar.
→Hiçbir sistemleri bulunmaz.
→Sadece tuzlardan oluşmuş basit bir iç iskelet vardır. (Si ve CaCO3 yapılı)
→Vücutları endoderm ve ektodermden oluşmuştur. (mezoderm oluşmaz)
→Eşeyli ve eşeysiz çoğalırlar.
→Eşeysiz tomurcuklanarak, eşeyli ise döl almaşı (metagenez) ile çoğalırlar

2-Sölenterler:

→Hepsi sularda yaşar.
→Vücutlarında ağız ve anüs görevi yapan, tek bir açıklık bulunur.
→Gastrovasküler boşluk adı verilen sindirim kanalları vardır. (ilk sindirim boşluğu)
→Vücutları endoderm ve ektodermden oluşmuştur. (mezoderm oluşmaz)
→Eşeysiz tomurcuklanarak, eşeyli ise döl almaşı ile çoğalırlar.

Örnek: Hidra, mercan, denizanası, denizşakayığı, deniz kalemi...

→Hidrada ilk ağsı (diffuz) sinir sistemi görülür.
→Hidra ve denizanasının; zemine yapışık olarak yaşayan formlarına polip, serbest olarak hareket eden formlarına ise medüz denir.

3-Solucanlar:

→Vücutları; ektoderm, endoderm ve mezodermden oluşmuştur.
→Geri kalan tüm hayvanların vücutları, bu üç embriyonik tabakadan oluşur.
→Solucanlar; yassı, yuvarlak ve halkalı solucanlar olmak üzere 3 sınıfa ayrılır.

►►►Yassı solucanlar:

→Vücutlarında ağız ve anüs görevi yapan tek bir açıklık bulunur.
→İlk mezoderm kökenli kaslara sahiptirler.
→Hermafrodit (çift cinsiyetli) canlılar olup, kendi kendilerini dölleyebilirler.
→Bazı türleri iç parazit olarak beslenir.
→Planaryada ilk merkezi sinir sistemi bulunur.
Örnek: Planarya, karaciğer kelebeği, tenyalar (domuz tenyası, sığır tenyası, balık tenyası, köpek tenyası)

►►►Yuvarlak solucanlar:

→Vücutlarında ağız ve anüs yapısı ayrı olarak bulunur.
→Yuvarlak solucanlardan, itibaren geri kalan tüm hayvanlarda ağız ve anüs yapısı ayrıdır.
→Bazı türleri iç parazit olarak yaşar.
→Ayrı eşeyli canlılardır. Örnek: Bağırsak solucanı, kıl kurdu, trişin, fil hastalığı kurdu…

►►►Halkalı solucanlar:

→Vücutları halkalı yapıdadır.
→Toprak solucanında ilk kapalı dolaşım sistemi görülür.

→Hidrostatik iskeletleri bulunur.
→Çift cinsiyetli canlılar olmalarına karşın, kendi kendilerini dölleyemezler.
Örnek: Toprak solucanı, sülük

4-Yumuşakçalar:

→Vücutları yumuşak doku yapısında olup, genellikle dış iskeletleri bulunur.
→Mürekkep balığında ise iç iskelet bulunur. (CaCO3 yapılı)
→Suda yaşayan türleri, solungaç solunumu yapar.
→Karada yaşayanları ise vücut yüzeyi ile solunum yapar.
→Ahtopod ve mürekkep balığında kapalı dolaşım, geri kalanlarında ise açık dolaşım görülür.
Örnek: Midye, salyangoz, ahtopod, mürekkep balığı, sümüklü böcek…

→Sümüklü böcekte dış iskelet yoktur.

5-Eklem bacaklılar:

→Eklemli üyeleri bulunur.
→Çizgili kasları vardır.
→Kitin yapılı dış iskeletleri bulunur.

→Karada yaşayanları trake solunumu, suda yaşayanları ise basit solungaç solunumu yapar.
→Hayvanlar âleminde, en fazla tür sayısı bu şubede bulunur.

→Eklem bacaklılar; kabuklular, örümcekler, çok ayaklılar ve böcekler olmak üzere 4 sınıfa ayrılır.

►►►Kabuklular:

→Genellikle sularda yaşar. Örnek: Karides, ıstakoz, yengeç, su piresi, tesbih böceği

►►►Çok ayaklılar:

 →Bazı türleri zehirlidir. Örnek: Kırkayak, çiyan...
 

►►►Arachnitler (örümcekler):

→Vücutları göğüs ve karın olmak üzere iki segmentten oluşmuştur.
→Bu canlıların baş bölgesi, göğüs segmenti ile kaynaşmıştır.
→Göğüs segmentinden 4 çift bacak çıkar.
→Bazı türleri zehirlidir.
→Kitapsı akciğer solunumu yaparlar. Örnek: Akrep, örümcek, kene...

►►►Böcekler:

→Vücutları; baş, göğüs ve karın olmak üzere 3 segmentten oluşmuştur.
→Göğüs kısmından üç çift bacak çıkar.
→Bu canlılarda genellikle, 2 çift kanat ve bir çift anten yapısı bulunur.
→Açık kan dolaşımı görülür. Kitinden yapılmış dış iskelet taşırlar.
→Başkalaşım geçirirler (Metamorfoz). Trake solunumu yaparlar.
→Azotlu boşaltım atıkları ürik asittir. Bazı türleri zehirlidir.

Örnek: Arı, sinek, kelebek, karınca, bit, pire, çekirge, yusufçuk, hamam böceği, danaburnu…

6-Derisi dikenliler:

→Hepsi sularda yaşar. Vücutları dikenlerle kaplıdır
→Solungaç solunumu yapar. Tüp kanal ayakları vardır.
→İç iskelet taşırlar. (CaCO3 yapılı)
Örnek: Denizyıldızı, yılan yıldızı, denizkestanesi, denizlalesi, denizhıyarı…
→Denizkestanesinin ağız kısmında, mekanik sindirimde görevli olan aristo feneri bulunur.

►Kordalılar:

→Sırtlarında sinir kordonu bulunan canlılardır.
→Embriyolarında nötokord adı verilen sırt ipi, solungaç yarıkları ve kuyruk oluşur.
→Kordalılar; ilkel kordalılar ve omurgalılar olmak üzere iki alt şubeye ayrılır.

►İLKEL KORDALILAR:

→Hepsi sularda yaşar ve vücut yüzeyi ile solunum yapar.
→Kanlarında alyuvarlar bulunmaz.
→Tulumlular hariç, kapalı dolaşım sistemleri vardır.
Örnek: Amfiyoksus (kafatassızlar), balanoglossus, tulumlular (Salpa, Doliolum)...
→Tulumluların erginlerinde sinir ipi, nötokord ve kuyruk bulunmaz.
→Tulumlular başkalaşım geçirir.
→Amfiyoksusun boşaltım organı, nefridyumdur.
→Amfiyoksus, omurgasız ile omurgalılar arasında geçiş formu olarak kabul edilir.

 

►OMURGALI HAYVANLAR

→Kemik ve kıkırdaktan oluşan iç iskelet vardır.
→Sırtlarında sinir kordonu bulunur.
→Solunum organları yutak ile bağlantılıdır.
→Kapalı dolaşım sistemleri vardır.
→Boşaltım organları böbrektir.
→Kanlarında alyuvarlar (yapısında hemoglobin var) bulunur.
→Embriyolarında notokord adı verilen sırt ipi, solungaç yarıkları ve kuyruk yapısı görülür.
→Omurgalı hayvanlar; balıklar, kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere 5 sınıfa ayrılır.

1-Balıklar:

→Hepsi sularda yaşar ve solungaç solunumu yapar. Yüzgeçleri vardır.
→Çenesiz balıklar hariç, derilerinde pullar bulunur.
→Genellikle, dış döllenme ve dış gelişme ile çoğalırlar. (yumurtlarlar)
→Kalpleri iki odacıklıdır.
→Kalplerinde kirli, vücutlarında ise temiz kan dolaşır.
→Küçük dolaşım sistemleri yoktur.
→Azotlu boşaltım atıkları NH3’ tür.
→Soğukkanlı canlılardır.
→Balıklar; çenesiz, kıkırdaklı ve kemikli balıklar olarak 3 alt sınıfa ayrılır.

♦Çenesiz balıklar:

→Çene, pul  ve çift yüzgeçleri bulunmaz.
→Kıkırdak yapılı iç iskelet taşırlar.
→Parazit olarak beslenirler. Çene ve diş yapıları yoktur
Örnek:  Dokuz gözlüler (Petromizon, Lamprey), Myxine...

♦Kıkırdaklı balıklar:

→Kıkırdak yapılı iç iskelet taşırlar. Örnek:  Köpek balığı, kedi balığı, vatoz…
→Köpek balıklarında hava kesesi ve solungaç kapağı yoktur.
→Köpek balıkları, iç döllenme ve iç gelişme ile çoğalır. (yavrularını doğurur)

♦Kemikli balıklar:

→Mersin balıkları ve Polyodon balığı hariç, kemikten yapılmış iç iskeletleri bulunur.
→Bu balıkların solungaç kapakları ve hava keseleri vardır.
Örnek:  Denizatı, akciğerli balıklar, elektrikli yılan balıkları, mersin balıkları, polyodon, yayın balığı, yılan balıkları, hamsi, lüfer, kefal, istavrit, sazan...
Not: Mersin balıkları ve Polyodon balığında, kıkırdak yapılı iç iskelet bulunur.

2-Kurbağalar: 

→Suda ve nemli yerlerde yaşar.
→Derileri nemlidir (mukusla kaplıdır) ve bazılarının derilerinde zehir bezleri vardır.
→Aynı zamanda; derilerinde, bulundukları ortama göre renk değişimini sağlayan kromotoforlar bulunur.
→Dişleri vardır.
→Dış döllenme ve dış gelişme ile çoğalırlar.
→Başkalaşım geçirirler.
→Larvaları suda yaşar ve solungaç solunumu yapar.
→Erginleri ise karada yaşar; deri ve akciğer solunumu yapar.
→Soğukkanlı canlılar olup, kış uykusuna yatarlar.
→Azotlu boşaltım atıkları üredir.
→Kalpleri 3 odacıklıdır.
→Kalpte ve vücutta karışık kan dolaşır.

→Kurbağalar; kuyruklu (Semender)ve kuyruksuz kurbağalar olmak üzere iki gruba ayrılır.

3-Sürüngenler:

→Derilerinde pullar bulunur.
→Akciğer solunumu yaparlar.

→İç döllenme ve dış gelişme ile çoğalırlar.

→Soğukkanlı canlılar olup, kış uykusuna yatarlar.

→Azotlu boşaltım atıkları ürik asittir.

→Sürüngenler; kaplumbağalar, kertenkeleler, yılanlar ve timsahlar olmak üzere 4 takımda incelenirler.

→Kaplumbağa, kertenkele ve yılanların kalbinde 3 odacık bulunur.
→Kalplerinde yarım perde bulunur.
→Kalpte ve vücutta karışık kan dolaşır.
→Timsahların kalbinde ise 4 odacık bulunur.
→Kalpte, temiz ve kirli kan birbirine karışmaz.
→Temiz ve kirli kan  kalpten çıktıktan sonra, panizza kanalı ile birbirine karışır.
→Vücutlarında karışık kan dolaşır.

4-Kuşlar:

→Derilerinde tüyler bulunur.
→Dişleri yoktur. Gagaları bulunur.
→Kuluçkaya yatarlar. Üyeleri kanat şeklini almıştır.
→Sıcakkanlı hayvanlardır. Kalpleri 4 odacıklıdır.
→İç döllenme ve dış gelişme ile çoğalırlar.

→Kalpte ve vücutta temiz ve kirli kan birbirine karışmaz.
→Akciğer solunumu yaparlar.
→Akciğerlerine bağlı hava keseleri bulunur. Uzun kemiklerinin içi boştur.
→Azotlu boşaltım atıkları ürik asittir.

→Akciğerlerinin altında bağ dokudan oluşmuş diyafram bulunur. (zarlı diyafram)
→Yavru bakımı görülür. Yumurtaları sert kabukludur.
Örnek: Martı, güvercin, kartal, devekuşu, papağan, penguen, şahin, karga, doğan...

5-Memeliler:

→Derilerinde kıllar ve ter bezleri bulunur.
→Sıcakkanlı hayvanlardır. Doğurarak çoğalırlar.
→Süt bezleri bulunduğu için yavrularını sütle beslerler.
→Akciğer solunumu yaparlar.
→Akciğerlerinde alveoller bulunur.
→Akciğerlerin altında kaslı diyafram bulunur.
→Olgun alyuvarları çekirdeksizdir.
→Azotlu boşaltım atıkları üredir.
→Kalpleri 4 odacıklıdır. Yavru bakımı görülür.

→Kalpte ve vücutta temiz ve kirli kan birbirine karışmaz.
→Gagalı memeliler hariç, iç döllenme ve iç gelişme ile çoğalırlar.
→Memeliler; gagalı, keseli ve plasentalı memeliler olarak 3 alt sınıfa ayrılır.
 

♦Gagalı memeliler:

→İç döllenme ve dış gelişme ile çoğalırlar. (yumurtlarlar)

Örnek: Ornitorenk (Platipus) ve dikenli karıncayiyen (Ekidna) bu gruba girer.

♦Keseli memeliler:

→İç döllenme ve iç gelişme ile çoğalırlar.
→Yavruları tam gelişmeden doğar. Embriyoda vitellüs kesesi küçüktür.
→Bu canlıların büyük bir kısmında, yavru gelişimini annenin kesesi içinde tamamlar.

Örnek: Kanguru, koala, keseli sincap...
 

♦Plasentalı memeliler:

→İç döllenme ve iç gelişme ile çoğalırlar.
→Embriyonun gelişimi, anne karnında gerçekleşir.
→Embriyo, plasenta aracılığı ile anne kanından aldığı besinlerle beslenerek gelişir.

Örnek: Kedi, köpek, aslan, yunus, balina, fok, yarasa, köstebek, su samuru, su aygırı, kirpi…

VİRÜSLER

→Canlıların ortak özelliklerinin tamamını göstermezler.

→Bu nedenle, canlı olarak kabul edilmezler.

→Virüsler, canlıların ortak özelliklerinden sadece dört tanesini gösterirler.

→Hücresel yapıları, sitoplâzma ve organelleri yoktur.

→Bu nedenle virüsler, cansızlar ile canlılar arasında geçiş formu olarak kabul edilirler.

Virüslerin yapısı ve özellikleri:

→Virüslerin yapısında, kapsid adı verilen bir protein kılıf ve nükleik asit bulunur.

→Nükleik asitlerden ya DNA ya da RNA taşırlar.

→İkisini aynı anda bulundurmazlar.

→Enzim sistemleri bulunmadığından, antibiyotiklerden etkilenmezler.

→Zorunlu hücre içi parazitidirler.

→Tek başlarına canlılık belirtileri göstermezler.

→Ancak, kendilerine özgü canlı bir konak hücre içinde çoğalabilirler.

→Konak hücrenin zarını eritmede görev alan, sindirim enzimleri vardır.

→Canlı dışında kristalleşirler.

→Bağışıklık sistemi, bazı virüs türlerine karşı interferon üreterek onları etkisiz hale getirebilir.

→Virüsler; yüksek sıcaklık, radyasyon, ultra-viole ışınları, bazı kimyasal maddeler ve belli pH derecelerinde yok edilebilirler.

→Konağa özgüdürler;

*Kuduz virüsü, sadece beyin ve omurlik hücrelerinde çoğalır

*Hepatid-C virüsü, sadece karaciğer hücrelerinde çoğalır.

*HIV (AIDS) virüsü; sadece akyuvar hücrelerinde çoğalır.

*Kızamık virüsü; sadece deri hücrelerinde çoğalır.

*Çünkü bir virüsün konak hücreye girebilmesi için, sahip olduğu protein kılıfın konak hücrenin zarındaki proteinler ile uyuşması gerekir.

*Virüslerin sınıflandırılması:

→Virüsler; etki ettikleri konağa göre ve taşıdıkları nükleik asit çeşidine göre 2 farklı şekilde sınıflandırılır.

→Bitkisel virüsler genellikle RNA, hayvansal virüslerin çoğu ve bakteri virüsleri genellikle DNA taşır.

→Bazı hayvansal virüsler de RNA taşır.

Örnek: HIV, çocuk felci, kızamık, sarıhumma, grip ve  kuduz virüsü

→Bir virüs, konak hücre içine girdiğinde 4 farklı şekilde etki yapabilir.

1-Lizis: Virüslerin aşırı çoğalması sonucunda, konak hücrenin patlamasına lizis denir.

2-Reprodüksiyon: Virüslerin, konak hücrenin aşırı derecede çoğalmasına neden olmasına reprodüksiyon denir.

3-Transdüksiyon: Virüslerin, konak hücrenin DNA şifresini değiştirmesine transdüksiyon denir.

4-Profaj: Virüslerin, konak hücreye hiçbir zarar vermeden; onunla birlikte çoğalmasına profaj denir.

*Virüslerin üremesi:

→Virüs, tutunucu iplikleriyle konak hücrenin hücre zarına tutunur.

→Virüsün sindirim enzimleri, konak hücre zarını eritir.

→Virüs, taşıdığı nükleik asidi konak hücrenin içine gönderir.

→Protein kılıf ise dışarıda kalır.

→Konak hücreye giren nükleik asit, yönetimi ele geçirir. 

→Önce; konak hücrenin nükleotidlerini, ATP' sini ve enzimlerini kullanarak; kendi kopyalarını sentezlettirir.

→Daha sonra, konak hücrenin amino asitlerini kullanarak; kendi şifresine uygun, protein kılıfları sentezlettirir.

→Protein kılıflar ile nükleik asitler birleşerek, yeni virüsler oluşur.

→Virüslerin aşırı üremesi sonucunda, konak hücre patlar. (lizis olayı)

→Serbest kalan virüsler, etraflarında bulunan sağlıklı hücrelere bulaşır.